Os libros arden mal, de Manuel Rivas
A primeira impresión que tiven ao ler Os libros arden mal foi que era un libro moi intencionado. Non pretende adherirnos a nunha nova ideoloxía, mais a homenaxe que rende ao pasado ten o propósito de asombrarnos cos nosos propios logros doutra altura. Sempre percibín nos vellos que o pasado debía ser esquecido, por doloroso, turbo e sucio. Porén, o pasado que nesta novela se trata, ao menos no primeiro tercio, é digno de lembranza e modelo a seguir. Non por tratarse en particular do anarquismo, senón por nel, tan estendido na Coruña na época, atoparse ideas válidas para hoxe que infelizmente aínda non atinxiron o lugar que merecen nunha sociedade progresista: o acceso xeral á cultura, a igualdade sexual, a democracia do consenso, o ecoloxismo… Ao referir a vida ideolóxica do pobo na Coruña dos trinta suxace o movemento anarcosindicalista. Vencellado a unha corrente anarquista que viña de atrás e promovía a cultura do pobo a través de ateneus e outras asociacións (lembremos que a principios de século os obreiros pouca escola recibían, e como moito nela podían en xeral aprender as operacións básicas das matemáticas, a ler e a escribir), na Segunda República influía nas reivindicacións principais da clase obreira coruñesa. No entanto, este aspecto declaradamente político non foi do interese do autor, que escolleu cinguirse á luminosa seiva cultural que corría polas veas da Coruña.
Incidindo particularmente nas actividades dos grupos libertarios, dedicados á promoción do deporte, do nudismo, do vexetarianismo, as personaxes que aparecen nesta parte da novela son tratadas con especial dozura, mostrando en non poucos casos as intervencións das personaxes como grandes aforismos, afirmacións de altura poética que, ás veces, poderían traballar en detrimento da verosimilitude se non fose porque o carácter xocoso e entrañábel destas situacións transloce esa patente proximidade emotiva a respecto dos anarquistas e, por extensión, dos paisanos máis humildes da cidade. Un exceso de poesía, de culturalismo até, por veces, que eu desculpo polas imaxes de emotivo costumismo que ofrece.
O ambiente obreiro ―e a súa cultura anarquista― constitúe, deste modo, un dos brazos da balanza en que se apoia o peso temático da obra. Desde este cadro enténdense os libros como pedra basilar do acceso á cultura do pobo, como instrumento útil para a mellora social a través da elevación intelectual do individuo. A cultura non é un perigo, senón a chave da liberación individual e en consecuencia unha axuda para a revolución social.
Na facción franquista, o outro brazo da balanza en que se sustenta a narración, a represión dos golpistas tamén bate nos libros, leitmotiv da obra, mais como baluarte dunha liberdade de pensamento que están moi lonxe de admitir. E aquí atopamos un contraste ben logrado, na visión dos libros como un perigo que deben eliminar ou, no caso excepcional de quen aprecia un valor neles, Ricardo Samos, a actitude dun coleccionista de obxectos raros. Este é outro modo de mostrar a morte do libro, e constitúe en si mesmo un recurso literario moi acertado. Con el logra mostrar, ademais, o desprezo xeral pola cultura e a actitude franquista a respecto de todas as liberdades.
A novela contén abondosas descricións de grande altura. Só teño que lembrar o capítulo dedicado á cigarreiras (páx. 188 e seg.) para deliciarme naquela imaxe das traballadoras que na madrugada entran de noite na cidade, iluminando os camiños en fileira desde as redondezas da urbe; ou a descrición das froitas no inicio do capítulo “O enterrador” (páx. 309). Moitas, tamén, de evidente potencial cinematográfico, como o capítulo “A brétema azul” (páx. 658 e seg.), que nos fai situarnos nun clímax de cinema negro.
No sentido do anunciado de partida, debo concluír que a pretensión que intúo principal no autor foi levada a termo. Conseguiu escribir unha obra dedicada á súa cidade, aos aspectos máis positivos que logra atopar na súa historia. Valoriza o noso saber popular en xeral, e fai referencia a todo o rural que alimenta a cidade, dignificándoo, elevándoo a verdadeiro coñecemento; unha mensaxe, por outra parte, aínda moi oportuna nos nosos tempos. Reparen, por exemplo, nesta fermosa frase: “Nesta cidade a elegancia e a cultura era [sic] un estilo popular” (páx. 715). E fai ampla homenaxe dun anarquismo máis noso do que en moitas ocasións se recoñece, esa ferramenta ideolóxica que nos principios do século vinte colocou A Coruña na vangarda das reivindicacións sociais e laborais. Todo isto a través dunha historia sentida, profundamente apaixonada, con personaxes cálidas e xélidas, no contraste da vida que lles tocou vivir. Con momentos realmente emotivos e de verdadeira altura literaria.
13 thoughts on “Os libros arden mal, de Manuel Rivas”
Comments are closed.
[…] nun episodio que lembra aqueloutro tamén real e logo ficcionado por Manuel Rivas no seu Os libros arden mal (Xerais, […]
[…] a los dos les habían robado las palabras, Manuel Rivas escribió os libros arden mal y ahora lo presenta traducido al inglés en Oxford y en Londres. Si sirviese para que Galicia […]
[…] a los dos les habían robado las palabras, Manuel Rivas escribió os libros arden mal y ahora lo presenta traducido al inglés en Oxford y en Londres. Si sirviese para que Galicia […]
[…] a los dos les habían robado las palabras, Manuel Rivas escribió os libros arden mal y ahora lo presenta traducido al inglés en Oxford y en Londres. Si sirviese para que Galicia […]
[…] a los dos les habían robado las palabras, Manuel Rivas escribió os libros arden mal y ahora lo presenta traducido al inglés en Oxford y en Londres. Si sirviese para que Galicia […]
Veño de facer un comentario no meu blog sobre un encontro con Manolo Rivas. A bitacora na que escribo non ten tanta calidade como a tua, pero cando menos serveme para pasalo ben.
Unha aperta
Veño de facer un comentario no meu blog sobre un encontro con Manolo Rivas. A bitacora na que escribo non ten tanta calidade como a tua, pero cando menos serveme para pasalo ben.
Unha aperta
Veño de facer un comentario no meu blog sobre un encontro con Manolo Rivas. A bitacora na que escribo non ten tanta calidade como a tua, pero cando menos serveme para pasalo ben.
Unha aperta
Veño de facer un comentario no meu blog sobre un encontro con Manolo Rivas. A bitacora na que escribo non ten tanta calidade como a tua, pero cando menos serveme para pasalo ben.
Unha aperta
Carta abierta a Manuel Rivas
Entre las palabras que resisten el fuego
Jesús García Blanca
Rebelión
9 de diciembre, 2006.
Manuel:
Acabada en esta dulce mañana junto al mar la lectura de esas seiscientas diez páginas paridas sin duda con furor, no podía resistirme a lanzar a los vientos un mensaje que transportase siquiera una mínima parte de mi estupor, de mis lágrimas silenciosas, de mi agradecimiento por catorce días de mágica perturbación.
Dejando aparte secretos compartidos que no pueden formularse –voces recónditas que pueblan sueños- y como concesión al carácter abierto de esta carta, a quienes se asomen –antes, durante o después de haber olfateado el hedor de las hogueras de papel; antes, durante o después de haber quedado impregnados para siempre del prodigioso humo que se desprende de las carnes de los libros- dejaré constancia de mi asombro.
Quizá lo de menos sea la evidente –descomunal- labor de documentación; o la apabullante pericia técnica que ha permitido labrar esa trama en la que cada cosa está en su sitio –no en el sitio que el escritor ha decidido, sino en el sito que le corresponde y que ella misma exige; o la enternecedora capacidad de fascinación ante los objetos y las gentes, y las palabras de unos y otras… Lo que de verdad aturde es esa forma de mover el discurso entre la extrema fantasía –tan del Finis térrae- y la dramática peripecia que sirve de fondo difuso a la historia, sin que una estorbe a la otra, sino más bien empeñadas en un sutil y pasmoso deambular en el que se penetran mutuamente compartiendo luz y sombras.
No sé si merece la pena mencionar la patética algarada de los herederos morales de aquellos traidores evocados con lúcida destreza en tu libro. Por mi parte creo que lo que cuenta es el valor de crear, y que un creador tiene la ineludible obligación moral de tomar partido –y callar es una forma especialmente rastrera de tomar partido… No digamos ya defender Pactos de Silencio sellados con sangre. De modo que, frente a esos graznidos, el grito de la memoria enterrada.
En tu caso, un texto que se alimenta del humo del pasado (de los libros que ardieron en los comienzos de la guerra moral en la que fuimos derrotados), tanto como de la extrema sensibilidad del presente (la mano que escribe desde el corazón) y de la niebla invisible del futuro (de esas palabras aún por llegar que algunos quisieran silenciar).
“La fuerza duradera de verdad sólo está en quien resiste”, decía Kafka…
Resiste, Manuel. Salud.
Jesús García Blanca
keffet@gmail.com
A ver se podo ler o libro.
Un saúdo para ti e para Leco e graciñas polo comentario no meu blogo.
A ver se podo ler o libro.
Un saúdo para ti e para Leco e graciñas polo comentario no meu blogo.
Moi interesante a crítica, incluso para os que xa limos o libro.