Tertúlia, de Xavier Alcalá

«[…] Viñeron fotógrafos e a televisión. Cando marcharon, a xente, desconectada da conferencia, andaba toda a osmar, tentando facer ficha dos demais. E logo de teren-se estricado os pescozos, as cabezas ian-se reclinando nos asentos bons, pagos con nóminas populares, do salón crediticio… Ollei o reloxio e xa ia case meia hora de Teixeira de Pascoais, Galiza e Portugal. Decidín aguantar-me, sen admitir que era pola esperanza dun apartiño co Barros ao final: había que aproveitar a ocasión de falar con el en terreno neutral, lonxe do seu cubículo intimidante.
O Lantaño, desde o outro lado do corredor de butacas, fixo-me señas de que aquilo era un chumbo e devolvín-lle o correspondente sorriso solidario cunha indicación de ollos cara os académicos que claudicaban pouco a pouco: un xa apartaba as pálpebras ser vergoña, aquél deixara cair a cabeza de forma que as patriarcais barbas lle tapaban a medalla corporativa, aqueloutro cabeceaba a intervalos. Só se conservaban de sentinela un profesor miúdo de misteriosa parecencia —calvo e de ollos rasgados, mongólicos— e o presidente co seu perpetuo sorriso. Os demais apenas acordaban cando a voz destripada do académico-crítico-senador tentaba reproducir a apaixonante verba do poeta portugalego. E voltaban á soneca, xa calmas as toses e as carraspeiras […]» (Tertúlia, páxs. 62-63)

Esta novela de Xavier Alcalá é impactante e divertida como poucas. Nos momentos en que se centra na reflexión sobre o proceso creativo e o sistema literario galego resulta sincera, visceral, non maniquea, crúa, ousada, confesional, verídica (e agora mesmo teño a sensación de esar a falar como Joán Castro, o protagonista) e, por suposto, institucionalmente molesta. Molesta porque é un retrato demasiado sincero do incipiente sistema, e resulta evidente que na súa descrición quedaron os prebostes da cultura escrita cos zancos á vista por detrás das perneiras, como monicreques dun teatriño infantil. Porque o autor se burla até, literalmente, da súa sombra, ao tempo que se ve que vai a serio completamente. A serio literariamente e polo tanto a serio absolutamente.
A literatura burlesca é talvez a espiña mais temida dos espíritos ríxidos, até porque cando ven un talento así, que lles parece desbocado e que recoñecen autenticamente ousado, non saben como situarse. Vendo isto descobren que, como pequenos políticos que son antes do que mediocres intelectuais, non teñen nin inventiva nin inspiración para compararse, e van ao seguro, que é faceren política literaria para atinxiren cadeiras institucionais. Creo que esta novela debeu supor na altura (1985) unha ironía demasiado estridente, unha obra demasiado polida e louca para non meter medo o autor por atrevido e dificilmente catalogábel. “Como podemos controlar unha personalidade así, que se atreve a valoralo todo?”, imaxino que dixeron algúns desde as poltronas de veludo granate da Transición. É unha obra filla do espírito libertario que, en esencia, rexe todo escritor que se entrega á escritura coa ambición de libertarse a si mesmo. Nesta liña, desprende un aroma a liberdade gozosa que poucas obras son capaces de ofrecer.
Tertúlia é tamén, infelizmente, unha novela inencontrábel desde hai moitos anos alén das librarías de vello.

Fotografía: Xavier Alcalá na súa casa na Coruña en 2008, por Alfredo Ferreiro. Na mesa, os materiais manuscritos que entregou ao arquivo da Real Academia Galega.